Wątki belgijskie w dorobku naukowym

Problematyka belgijska w pracach naukowych prof. Łaptosa pojawia się dość często choć niejako na marginesie badań prowadzonych w zakresie historii dyplomacji, historii Francji czy historii integracji europejskiej. Zainteresowanie historią mniejszych państw pozwoliło mu odkrywać ciekawe materiały i dokumenty, które nie budziły dotychczas większego zainteresowania historyków polskich, koncentrujących uwagę na działaniach wielkich mocarstw. Małe państwa mają ciekawą historię a ponadto każde z nich musiało wypracować własne sposoby i strategie przetrwania w sąsiedztwie ‘wielkich’ czy nawet pod ich panowaniem. Pod tym względem dzieje Belgii są wręcz drogowskazem czy, jak kto woli, wzorem nie tylko przetrwania ale uzyskania bardzo mocnej pozycji w świecie dzięki przedsiębiorczości jej obywateli. „Compromis à la belge” jak często się akcentuje tę umiejętność rozwiązywania sporów wewnętrznych, jakich w kraju dwóch obszarów językowych nie brakowało, generalnie przynosił dobre rezultaty.  Strategii egzystowania małych państw w sąsiedztwie mocarstw jest wiele i wydana pod red. Łaptosa Historia małych krajów Europy (Ossolineum Wrocław, 2001, 2007), ilustruje dobrze te rozwiązania skrupulatnie analizowane przez grono historyków i romanistów z Uniwersytetu Pedagogicznego.

Kilka opublikowanych przez Łaptosa syntez: Historia Belgii (Ossolineum  Wrocław 1993, Belgia (w serii: Poznajemy państwa Unii Europejskiej) Trio Warszawa 2005, Belgia (Seria: Historia państw świata w XX w).  Trio Warszawa 2010, dowodzi dobrej znajomości problemów tego kraju.

Poszczególne artykuły dotykały z kolei takich zagadnień jak np. problem kolaboracji w czasie II wojny światowej i rozliczeń powojennych z tym związanych („Zagadnienie kolaboracji w okupowanej Belgii”, [w:] S. Sierpowski, Niemcy w polityce międzynarodowej podczas II wojny światowej, Instytut Historii UAM Poznań 2007, ss. 291-305).  Kilka artykułów dotyczy integracji europejskiej, z których warto odnotować referat z konferencji organizowanej z kolegami belgijskimi : L’apport des exilés d’au-delà du rideau de fer à la construction européenne, (w:) M. Dumoulin & I. Goddeeris, Intégration ou représentation? Les exilés polonais en Belgique et la construction européenne, Academia Bruylant, Louvain-la-Neuveve 2005,  s. 187-213. 

Gromadzone przez lata raporty dyplomatów belgijskich o Polsce, z których kilkanaście zostało opublikowanych w odniesieniu do kampanii wrześniowej  (Agresja niemiecka i początki okupacji Polski w relacjach belgijskich obserwatorów „Dzieje Najnowsze”, nr 4/2019. s. 229-253 czy sytuacji Kościoła w Polsce w okresie stalinowskim (Stosunki państwo-Kościół w pierwszej połowie lat 50-tych w świetle raportów dyplomatów francuskich i belgijskich, „Zeszyty Historyczne”, Paryż, nr 108/1994, s. 61-83), oczekiwały na sposobność pełniejszego zaprezentowania czytelnikom. 

Dążenia te wynikały z cennego metodologicznie obiektywizmu, czy dokładniej rzecz ujmując bezstronności tych obserwatorów polityki polskiej jakimi byli i zapewne są nadal dyplomaci belgijscy mniej uwikłani w racje stanu, jakimi kierują się przedstawiciele wielkich mocarstw.  

Taką możliwość uzyskano dzięki współpracy z kolegami belgijskimi a zwłaszcza z prof. Idesbaldem Goddeerisem, znanym badaczem stosunków polsko-belgijskich i zorganizowaniem grupy polskich badaczy, z którymi prof. Łaptos wystąpił o przyznanie grantu proponującego próbę przedstawienia obrazu Polski i Polaków w oczach Belgów w XX i XXI w. Narodowe Centrum Nauki uznało zasadność tych starań i przyznało finansowanie wspólnego polsko-belgijskiego projektu w ramach obiecującej sekcji: „Harmonia”.   

Efektem podjętych starań w ramach grantu przy życzliwości Historycznej Komisji Królewskiej, a przede wszystkim sekretarza Komisji prof. Guy Vanthemsche, jest publikacja wydana pod auspicjami tejże Komisji w 2021 r. będąca owocem poszukiwań w archiwach mimo ograniczeń związanych z epidemią kolejnych czy brakujących w zbiorach prof. Łaptosa dokumentów oraz mrówczej pracy nad ich opracowaniem, korektą językową, szczegółowymi przypisami niezbędnymi z uwagi na francuskojęzycznego odbiorcę. Poniżej zamieszczamy wyimki z recenzji wydawniczych dające pewną orientację w ocenie tego wydania: 

J. Łaptos en collaboration avec I. Goddeeris, T. Grosbois, I. Kawka, W. Prażuch,  et P. Szczur, La politique polonaise à la lumière des rapports diplomatiques belges (1939-1945), Commission royale d’histoire, Bruxelles 2021, 492 s.,

Z recenzji wydawniczych:

Jean-Marie Yante, prof. KU Leuven

La politique polonaise à la lumière des rapports diplomatiques belges (1939-1945)

Édition sous la direction de Józef Laptos 

« Le recueil constitué par Józef Laptos et ses collaborateurs représente un travail considérable susceptible d’apporter de précieuses informations aux historiens, politologues et personnes intéressées par la période du second conflit mondial et par les relations politiques entre la Belgique et la Pologne à cette époque. De larges repérages documentaires et le soin apporté à l’édition, enrichie de nombreuses notes solidement documentées, confèrent au volume un intérêt tout particulier et justifient pleinement son insertion dans les collections de la Commission royale d’Histoire. Les index qui clôturent le volume, constituent de précieuses et indispensables clés d’accès aux diverses matières susceptibles d’être mises en œuvre ».

 Guy Vanthemsche prof. KU Leuven :

(…) La CRH se trouve ici devant un cas assez inhabituel, car les documents édités ne sont pas relatifs à l’histoire de Belgique, alors que la mission officielle de la Commission consiste explicitement dans „l’édition ou l’analyse des sources écrites intéressant l’histoire de ce pays”. J’estime toutefois que ce manuscrit mérite effectivement sa place dans les collections de la CRH (…) 

En d’autres termes: la lecture de documents diplomatiques édités par M. Łaptos aide bel et bien à mieux saisir les origines de la politique étrangère de la Belgique vers le milieu du XXe siècle. Ce travail reflète bien le cadre politique, diplomatique, intellectuel et même émotif dans lequel baignait le milieu belge en exil à Londres (…).

Ces 450 cinquante pages de documents forment une lecture passionnante qui ne lasse pas un seul instant. (…) Je remercie et félicite notre collègue Łaptos pour le beau travail fourni ici.

Herman Van Goethem, prof, rector van de Universiteit Antwerpen :

(…) Le finissage au niveau de l’édition est donc nécessaire. Travail laborieux et plutôt ingrat… Mais il est clair que nous avons affaire avec une importante publication sur la 2me guerre mondiale, qui figurera parmi les fleurons dans l’édition de sources de la CRH. Je me joins aux félicitations de mes collègues, et je tiens aussi à exprimer ma reconnaissance particulière pour le travail effectué.